ข้อเสนอต่อรัฐบาลในการแก้ไขปัญหา ผลกระทบจากการสร้างเขื่อนและพัฒนาแหล่งน้ำ
๑ การแก้ปัญหาเขื่อนที่สร้างแล้ว
ให้รัฐบาลแก้ไขปัญหาผู้ได้รับผลกระทบจากเขื่อนที่สร้างไปแล้วอย่างเป็นธรรมและมีหลักประกันว่าจะสามารถดำรงชีวิตได้อย่างปกติสุข
และมีชีวิตที่ดีกว่าเดิมหรืออย่างน้อยที่สุด ดีเท่ากับก่อนการสร้างเขื่อน
โดยฟื้นฟูครอบครัว ชุมชน และธรรมชาติที่ได้รับผลกระทบ เช่น การจัดหาที่ดินทำกินที่เหมาะสมต่อการเกษตร
การจ่ายค่าเสียหาย การชดเชยค่าเสียโอกาส การฟื้นฟูชุมชนและวัฒนธรรม
การดำเนินการนี้ รัฐต้องจัดให้มีกองทุนที่สามารถนำมาใช้ได้โดยนำเงินจากหน่วยงานเจ้าของเขื่อนหรือผู้ได้รับประโยชน์จากเขื่อนเพื่อ
นำมาใช้เป็นงบประมาณในการดำเนินการ รวมทั้งต้องแก้ไขระเบียบ ประกาศกระทรวง
กฎหมาย และมติคณะรัฐมนตรีที่เป็นอุปสรรคต่อการแก้ไขปัญหา
เขื่อนที่สร้างไปแล้วและเกิดผลกระทบทางสิ่งแวดล้อมและสังคมมากกว่าผลได้
ได้แก่ เขื่อนปากมูล เขื่อนราษีไศล และโครงการเขื่อนภายใต้โครงการผันน้ำโขง-ชี-มูล
ให้เปิดประตูระบายน้ำอย่างถาวร เพื่อฟื้นฟูแม่น้ำและชุมชน และแก้ปัญหาการแพร่กระจายของดินเค็ม
กรณีเขื่อนหัวนา ให้ระงับการปิดบานประตูระบายน้ำและถมแม่น้ำมูล
จนกว่าจะมีการศึกษาผลกระทบทุกด้านโดยการมีส่วนร่วมของประชาชน และได้รับการยินยอมจากผู้ที่จะได้รับผลกระทบ
และให้มีการดำเนินการรังวัดตรวจสอบทรัพย์สินของผู้ได้รับผลกระทบตามบัญชีที่ราษฎรได้เสนอต่อรัฐบาลแล้ว
กรณีโรงไฟฟ้าพลังน้ำลำตะคองแบบสูบกลับ รัฐต้องดำเนินการแก้ไขปัญหาสุขภาพของผู้ได้รับผลกระทบและฟื้นฟูชุมชนเป็นการเร่งด่วน
รวมทั้งชดเชยค่าเสียหายแก่ครอบครัวผู้เสียชีวิต
๒ การแก้ปัญหาโครงการเขื่อนและโครงการพัฒนาแหล่งน้ำที่มีการวางแผนไว้
รัฐจะต้องไม่ดำเนินโครงการเขื่อนใหม่ๆ และโครงการพัฒนาแหล่งน้ำ
จนกว่าจะดำเนินการแก้ไขปัญหาเขื่อนที่สร้างไปแล้วให้ครบถ้วน และปรับปรุงกระบวนการตัดสินใจในการสร้างเขื่อนและการพัฒนาแหล่งน้ำตามข้อเสนอแนะของคณะกรรมการเขื่อนโลก
กล่าวคือ
- ต้องมีการศึกษาทางเลือกแทนการสร้างเขื่อนและการพัฒนาแหล่งน้ำขนาดใหญ่
- โครงการเขื่อนทุกเขื่อนจะต้องได้รับการยอมรับจากสาธารณะ
โดยผู้ได้รับผลกระทบให้การยินยอม มีการเปิดเผยข้อมูลโครงการและผลกระทบอย่างรอบด้านแก่ชุมชนล่วงหน้า
เพื่อประกอบการตัดสินใจ ข้อมูลที่เปิดเผยและกระบวนการปรึกษาหารือกับชุมชนต้องเป็นภาษาและรูปแบบที่ชุมชนท้องถิ่นสามารถเข้าใจได้
ทั้งนี้ผู้ได้รับผลกระทบต้องให้ฉันทานุมัติก่อนจึงจะดำเนินโครงการได้
- ต้องรับรองระบอบกรรมสิทธิ์ของผู้ที่จะได้รับผลกระทบและเผชิญกับความเสี่ยง
- ต้องมีการศึกษาผลกระทบจากโครงการอย่างรอบด้าน ครอบคลุมประเด็นทางสิ่งแวดล้อม
สังคม สุขภาพ และวัฒนธรรม โดยผู้ได้รับผลกระทบมีส่วนร่วมในทุกขั้นตอน และรัฐต้องสนับสนุนให้ผู้ได้รับผลกระทบทำรายงานการวิจัยเพื่อนำข้อมูลประกอบการพิจารณาโครงการ
เช่น งานวิจัยไทบ้านหรืองานวิจัยชาวบ้าน เป็นต้น
สำหรับโครงการเขื่อนที่มีการศึกษาไปแล้วและพบว่าไม่เหมาะสม
เช่น โครงการเขื่อนแก่งเสือเต้น ให้รัฐบาลยกเลิกโครงการ
โครงการเขื่อน ๕ เขื่อนที่มีความขัดแย้งสูงและผู้ที่จะได้รับผลกระทบไม่ยินยอมให้ก่อสร้าง
ได้แก่ โครงการเขื่อนโป่งขุนเพชร โครงการเขื่อนลำโดมใหญ่ โครงการเขื่อนคลองกลาย
โครงการเขื่อนรับร่อ และโครงการเขื่อนแก่งเสือเต้น ซึ่งรัฐบาลได้มีมติคณะรัฐมนตรีให้ชะลอโครงการนั้น
รัฐต้องยุติการดำเนินโครงการโดยเด็ดขาด
โครงการเขื่อนแม่ขาน ขอให้ระงับการสำรวจจนกว่าจะได้รับการยินยอมจากผู้ได้รับผลกระทบ
รัฐต้องไม่ดำเนินโครงการผันน้ำข้ามลุ่มน้ำหากโครงการดังกล่าวไม่ได้รับฉันทานุมัติจากคนลุ่มน้ำที่จะถูกผันน้ำไป
และผู้ที่จะได้รับผลกระทบในลุ่มน้ำที่จะมีการผันน้ำเข้ามา รวมทั้งต้องพิจารณาผลกระทบทางสังคม
สุขภาพ และสิ่งแวดล้อมอย่างรอบด้าน เช่น โครงการผันน้ำกก-อิง-น่าน โครงการผันน้ำต่างๆ
จากลุ่มน้ำสาละวินลงสู่เขื่อนภูมิพล โครงการผันน้ำโขง-ชี-มูล โครงการเพิ่มปริมาณน้ำในอ่างเก็บน้ำเขื่อนแม่กวงอุดมธารา
(ผันน้ำแม่แตง แม่งัด แม่กวง) ฯลฯ
๓.การรับรองสิทธิการจัดการน้ำโดยชุมชน
ให้รัฐเปลี่ยนนโยบายการจัดการน้ำจากการสร้างเขื่อนและการพัฒนาแหล่งน้ำขนาดใหญ่
เป็นการส่งเสริมและรับรองสิทธิการจัดการน้ำโดยชุมชนซึ่งเหมาะสมและสอดคล้องกับระบบนิเวศน์
วิถีชีวิตของชุมชน ภูมิปัญญาท้องถิ่น และไม่ก่อให้เกิดผลกระทบทางสังคมและสิ่งแวดล้อม
เช่น การจัดการแหล่งน้ำขนาดเล็กโดยชุมชน การจัดการน้ำตามประเพณี ฯลฯ
การดำเนินการนี้จะต้องมีการทบทวนแก้ไขกฎหมาย ระเบียบ ประกาศกระทรวง
มติคณะรัฐมนตรี และนโยบายที่เป็นอุปสรรคในการดำเนินงานตามข้อเสนอข้างต้น
และจัดทำกฎหมายและนโยบายที่ส่งเสริมให้ชุมชนท้องถิ่นมีส่วนร่วมในการจัดการทรัพยากรน้ำตามบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญ
๔.โครงการบนแม่น้ำระหว่างประเทศ
การพัฒนาแม่น้ำระหว่างประเทศต้องยึดหลักเพื่อสันติภาพและการพัฒนาที่ยั่งยืน
การสร้างเขื่อนและโครงการพัฒนาแหล่งน้ำบนแม่น้ำระหว่างประเทศซึ่งจะส่งผลกระทบทางสังคมและสิ่งแวดล้อมข้ามพรมแดน
ต้องมีการศึกษาผลกระทบตลอดทั้งลุ่มน้ำ และผู้ที่จะได้รับผลกระทบหรือจะได้รับความเสี่ยงต้องให้การยินยอม
กรณีการสร้างเขื่อนสาละวิน รัฐต้องระงับโครงการไว้ก่อนจนกว่ามีการรับรองสิทธิของผู้ได้รับผลกระทบทั้งในประเทศไทยและพม่า
และจนกว่าประเทศพม่าจะมีการปกครองระบบประชาธิปไตย
สำหรับกรณีเขื่อนกั้นแม่น้ำโขงทางตอนบนในประเทศจีน รัฐต้องดำเนินการและสนับสนุนให้มีการศึกษาผลกระทบทางด้านท้ายน้ำในเขตประเทศไทยและร่วมมือกับประเทศเพื่อนบ้าน
ในการศึกษาผลกระทบทางด้านท้ายน้ำ และมีการนำเสนอปัญหาผลกระทบและเจรจากับรัฐบาลจีนในการแก้ไขปัญหา
ส่วนโครงการผันน้ำไทย-ลาว รัฐจะต้องยุติโครงการจนกว่าจะมีการศึกษาผลกระทบอย่างรอบด้านทั้งในประเทศลาวและผลกระทบด้านปัญหาดินเค็ม
ในพื้นที่ชลประทานในประเทศไทย
๕. ปัญหาเร่งด่วนกรณีการละเมิดสิทธิมนุษยชน
ในขณะนี้ได้ปรากฏว่าชาวบ้านที่ได้รับผลกระทบจากโครงการสร้างเขื่อน
และเขื่อนที่สร้างไปแล้ว กำลังถูกละเมิดสิทธิมนุษยชน เช่น การข่มขู่คุกคามชาวบ้านที่คัดค้านโครงการเขื่อนโป่งขุนเพชร
โครงการเขื่อนรับร่อ โครงการเขื่อนท่าแซะ เขื่อนห้วยละห้า และเขื่อนสิรินธร
รัฐจะต้องสั่งการให้หน่วยงานรัฐที่เกี่ยวข้องยุติการข่มขู่คุกคามชาวบ้าน
และสั่งการให้หน่วยงานที่เกี่ยวข้องให้ความคุ้มครองชาวบ้านและมีมาตรการป้องกันการข่มขู่คุกคามโดยเร่งด่วน
๖.การแก้ไขปัญหาระดับนโยบาย
ในการแก้ปัญหาผลกระทบจากการสร้างเขื่อนและการพัฒนาแหล่งน้ำในระยะยาว
รัฐต้องดำเนินการแก้ไขนโยบายและกระบวนการตัดสินใจในโครงการเขื่อนและการพัฒนาแหล่งน้ำ
และแผนการจัดการน้ำและพลังงาน รวมไปถึงพระราชบัญญัติส่งเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อม
พ.ศ.๒๕๓๕ โดยการตั้งคณะกรรมการอิสระที่มีตัวแทนผู้ได้รับผลกระทบจากการสร้างเขื่อนและการพัฒนาแหล่งน้ำเป็นกรรมการ
โดยพิจารณาข้อเสนอแนะของคณะกรรมการเขื่อนโลกและบทบัญญัติตามรัฐธรรมนูญที่เกี่ยวข้องกับสิทธิชุมชนและสิทธิ
ในการจัดการทรัพยากร
รับรองโดย
ตัวแทนชาวบ้านที่ได้รับผลกระทบจากเขื่อนและโครงการพัฒนาแหล่งน้ำดังนี้
- ๑ เขื่อนสิรินธร จ.อุบลราชธานี
- ๒ เขื่อนปากมูล จ.อุบลราชธานี
- ๓ เขื่อนราษีไศล จ.ศรีสะเกษ
- ๔ เขื่อนหัวนา จ.ศรีสะเกษ
- ๕ เขื่อนแก่งเสือเต้น จ.แพร่
- ๖ เขื่อนสาละวิน จ.แม่ฮ่องสอน
- ๗ เขื่อนบนแม่น้ำโขงตอนบน
- ๘ เขื่อนห้วยละห้า จ.อุบลราชธานี
- ๙ เขื่อนโป่งขุนเพชร จ.ชัยภูมิ
- ๑๐ โรงไฟฟ้าพลังน้ำลำตะคองแบบสูบกลับ จ.นครราชสีมา
- ๑๑ เขื่อนคลองกลาย จ.นครศรีธรรมราช
- ๑๒ เขื่อนรับร่อ จ.ชุมพร
- ๑๓ เขื่อนท่าแซะ จ.ชุมพร
- ๑๔ เขื่อนลำโดมใหญ่ จ.อุบลราชธานี
- ๑๕ เขื่อนเขาหลัก จ.ตรัง
- ๑๖ เขื่อนเซบาย จ.อุบลราชธานี
- ๑๗ เขื่อนลุ่มน้ำสงคราม จ.นครพนม
- ๑๘ เขื่อนคลองลำแชง จ.สงขลา
- ๑๙ เขื่อนชมพู จ.พิษณุโลก
- ๒๐ เขื่อนคลองลำขัน จ.ตรัง
- ๒๑ เขื่อนแม่น้ำกก น้ำสาย จ.เชียงราย
- ๒๒ เขื่อนสายบุรี จ.ยะลา-ปัตตานี
- ๒๓ เขื่อนห้วยขุมคำ / เขื่อนห้วยที จ.อุบลราชธานี
- ๒๔ โครงกาผันน้ำกก อิง น่าน จ.เชียงราย-พะเยา-น่าน
- ๒๕ เขื่อนแม่วงก์ จ.นครสวรรค์
- ๒๖ โครงการผันน้ำโขง ชี มูล
- ๒๗ เขื่อนน้ำพรม จ.ชัยภูมิ
- ๒๘ โครงการเพิ่มปริมาณน้ำให้อ่างเก็บน้ำเขื่อนแม่กวง (ผันน้ำแม่แตง
แม่งัด) จ.เชียงใหม่
- ๒๙ เขื่อนแม่ขาน จ.เชียงใหม่
- ๓๐ สมัชชาคนจน
องค์กรภาคประชาสังคม
- ๑ กลุ่มเพื่อนประชาชน
- ๒ โครงการเสริมสร้างสำนึกนิเวศวิทยา
- ๓ โครงการฝึกอบรมเยาวชนเพื่อการพัฒนา
- ๔ โครงการแม่น้ำและชุมชน
- ๕ เครือข่ายแม่น้ำเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
- ๖ มูลนิธิคุ้มครองสัตว์ป่าและพรรณพืชแห่งประเทศไทย ในพระบรมราชินูปถัมภ์
- ๗ มูลนิธิโลกสีเขียว
- ๘ มูลนิธิสืบนาคะเสถียร
- ๙ มูลนิธิอาสาสมัครเพื่อสังคม
- ๑๐ มูลนิธิฟื้นฟูชีวิตและธรรมชาติ
- ๑๑ มหาวิทยาลัยชุมชน
- ๑๒ สถาบันสันติประชาธรรม
๒๘ สิงหาคม ๒๕๔๗ |
