ความเป็นมา

กรมชลประทานได้มีแผนงานในการก่อสร้างเขื่อนลำโดมใหญ่ ซึ่งเป็นเขื่อนดินแบบ HOMO GENEOUS กั้นลำโดมใหญ่บริเวณบ้านเม็กใหญ่ ต.กลาง อ.เดชอุดม จ.อุบลราชธานี โดยอ้างว่าพื้นที่ลุ่มน้ำลำโดมใหญ่เป็นพื้นที่เกษตรกรรมที่มีฝนตกมากในฤดูฝน แต่มีฤดูแล้งและการขาดแคลนน้ำที่ยาวนาน การสร้างเขื่อนลำโดมใหญ่จะสามารถส่งน้ำให้พื้นที่ชลประทานได้ทั้งสิ้นประมาณ 212,500 ไร่ ด้วยระบบสูบน้ำด้วยไฟฟ้า

ในปี 2534 กรมชลประทานได้ว่าจ้างบริษัท ทีม คอลซัลติ้ง เอนจิเนียร์ จำกัด และ บริษัท ที เอ แอนท์ อีคอล ซัล แตนส์ จำกัด เพื่อทำการศึกษาความเหมาะสมและศึกษาผลกระทบสิ่งแวดล้อมของโครงการ ซึ่งดำเนินการแล้วเสร็จเมื่อเดือนมีนาคม 2540

ปัจจุบันรายงานการศึกษาทบทวนความเหมาะสมและผลกระทบสิ่งแวดล้อมโครงการลำโดมใหญ่ กำลังอยู่ในระหว่างการพิจารณาของคณะผู้ชำนาญการพิจารณารายงานการศึกษาผลกระทบสิ่งแวดล้อม ด้านโครงการพัฒนาแหล่งน้ำ สำนักงานนโยบายและแผนสิ่งแวดล้อม กระทรวงวิทยาศาสตร์เทคโนโลยีและสิ่งแวดล้อม

เนื่องจากการปิดกั้นข้อมูลการดำเนินโครงการของกรมชลประทาน ทำให้ชาวบ้านเกิดความสับสนและได้รวมตัวกันร่วมกับสมัชชาคนจนเรียกร้องให้รัฐบาลยกเลิกโครงการ ซึ่งคณะรัฐมนตรีได้มีมติเมื่อวันที่ 29 เมษายน 2540 ให้ชะลอโครงการ และตั้งคณะกรรมการขึ้นเพื่อดำเนินการให้ประชาชนมีส่วนร่วมในกระบวนการศึกษาพิจารณาและตัดสินใจ

สภาพปัญหา

• การดำเนินโครงการลำโดมใหญ่ที่ผ่านมาชาวบ้านไม่มีโอกาสในการรับรู้ข้อมูลและไม่มีส่วนร่วมในการตัดสินใจ
• การที่ชาวบ้านไม่ได้รับรู้ข้อมูลและไม่มีส่วนร่วมในการตัดสินใจ ทำให้เกิดความกังวลว่าจะได้รับผลกระทบ ความตึงเครียดจึงเกิดขึ้นในชุมชน ประกอบกับข้าราชการในพื้นที่ได้กล่าวหาโจมตีผู้เรียกร้อง ทำให้ชุมชนที่เคยเป็นหนึ่งเดียวกันต้องแตกแยก ซึ่งจะเป็นปัญหาต่อไปในระยะยาว
• การสร้างเขื่อนลำโดมใหญ่ทำให้เกิดผลกระทบกับชาวบ้าน 27 หมู่บ้าน 6 ตำบล ได้แก่ ต.กลาง ต.ตบหู อ.เดชอุดม ต.โนนสมบรูณ์ ต.โนนสวรรค์ อ.นาจะหลวย ต.พรสวรรค์ ต.ยางใหญ่ อ.น้ำยืน โดย 8 หมู่บ้านต้องถูกอพยพ คือ บ้านบัวเทียม ต.กลาง อ.เดชอุดม บ้านโคกเทียม บ้านโนนสมบูรณ์ บ้านฝั่งเพ บ้านโนนสวาง บ้านแก้งขอ บ้านโนนว่าน บ้านแก้งกกไฮ บ้านม่วง ต.พรสวรรค์
• ทำให้เกิดความเสียหายกับพื้นที่ป่าที่อุดมสมบูรณ์สองฝั่งลำโดมใหญ่ ซึ่งเป็นแหล่งอาหาร แหล่งสมุนไพร แหล่งพลังงานของชาวบ้าน รวมทั้งป่าประเพณี เช่น ป่าดอนปู่ตา ป่าช้า ซึ่งเป็นศูนย์รวมใจของชาวบ้าน
• ชุมชนสองฝั่งลำโดมใหญ่เป็นชุมชนเก่าแก่ มีแหล่งโบราณคดีที่สำคัญ แต่ปัจจุบันยังไม่มีการสำรวจที่ชัดเจน หากมีการก่อสร้างเขื่อนลำโดมใหญ่จะทำให้มรดกของชาติได้รับความเสียหาย
• เนื่องจากโครงการลำโดมใหญ่มีการสร้างคันดินป้องกันน้ำท่วมเพื่อลดความเสียหายของโครงการ แต่ชาวบ้านกังวลว่าเมื่อเข้าสู่ฤดูฝน น้ำฝนที่เคยไหลลงลำโดมใหญ่จะเอ่อท่วมบ้านเรือนและที่ทำกินของชาวบ้านเหมือนกับเขื่อนราษีไศลหรือไม่
• แม้ว่าจะมีมติคณะรัฐมนตรี 29 เมษายน 2540 ให้ชะลอโครงการและตั้งคณะกรรมการขึ้นเพื่อดำเนินการให้ประชาชนมีส่วนร่วมในกระบวนการศึกษาพิจารณาและตัดสินใจ แต่รัฐบาลก็ไม่ได้สนับสนุนงบประมาณในการทำงานของคณะกรรมการดังกล่าว
• กรมชลประทานได้ฝ่าฝืนมติคณะรัฐมนตรีโดยพยายามออกแบบรายละเอียดการก่อสร้าง ซึ่งคณะรัฐมนตรีได้อนุมัติงบประมาณแล้วเป็นจำนวน 98 ล้านบาท
• ข้าราชการในพื้นที่พยายามยั่วยุสร้างความสับสนให้กับชาวบ้านในพื้นที่จนทำให้เกิดความขัดแย้งในหมู่ชาวบ้าน

ข้อมูลพื้นฐานโครงการ

• ระดับเก็บกักสูงสุด: +141.00 ม.รทก.
• ปริมาณการเก็บกัก: 85.80 ล้านลูกบาศก์เมตร
• พื้นที่ชลประทานในฤดูฝน: 313,825 ไร่
• พื้นที่ชลประทานในฤดูแล้ง: 47,074 ไร่
• ความสูงของเขื่อน: 21.50 เมตร
• ราคาโครงการ (ปี 2539): 4,990.39 ล้านบาท

ตารางเปรียบเทียบข้อเรียกร้องของชาวบ้าน มติคณะกรรมการกลาง ๖ ก.ค.๒๕๔๓ มติ ครม. ๒๕ ก.ค.๒๕๔๓ และข้อคิดเห็นสมัชชาคนจนต่อมติ ครม.เขื่อนลำโดมใหญ่